Balon Çocuğun Hikayesi Ve İlk Gen Terapisi
Sevim Naz Karışık
Gen terapisi ile ilgili yeni bir bir makalemiz yayınlanmışken sizlere “balon çocuk “un yaniDavid Phillip Vetter’in hikayesini anlatmak ve ilk gen terapi çalışmasını sizlerle paylaşmak istedik.
1963 yılında Vetter ailesi bir erkek çocuk sahibi oldu. Fakat doğan ilk çocukları 7 ay sonra hayatınıkaybetti. Doktorlar aileye ölen çocuklarının SCID hastalığına yakalandığınısöylediler. SCID hastalığı(ağır kombine immün yetmezlik sendromu) vücudun bağışıklık hücrelerinden olan T hücrelerinin primer kaybı ile karakterize edilen ciddi bir bağışıklık yetmezliği hastalığıdır.”Balon çocuk sendromu” olarak da bilinir. Ayrıca hastalığın genetik nedenlerine bağlı olarak B lenfositleri ve doğal öldürücü hücreler gibibağışıklıksistemimizin önemli elemanları da etkilenebilir.T lenfositlerinin fonksiyonu yetersiz olduğundan kişi, enfeksiyonlar karşısında güçlü bağışıklık cevapları oluşturamaz ve enfeksiyonlar hastalar için ölümcül olabilir.Ağır Kombine İmmün Yetmezliklerin birçok formu vardır. En sık olan şekli X kromozomu üzerindeki genlere bağlı bozukluktan kaynaklanmaktadır. Bu durum da genellikle erkeklerde görülür.Adenozin Deaminaz (ADA) eksikliği ve diğer genetik mutasyonlar da Ağır kombine immün yetmezliklerin farklı formlarını oluşturur.
Doktorlar Vetter ailesine yetersiz bağışıklık sebebiyle ilk oğullarınınyalnızca 7 ay yaşayabildiğini söyledi. Ardından ailenin bir erkek çocuğu daha olursa muhtemelen %50 ihtimalle o çocukta da bu hastalığın ortaya çıkacağını bildirdiler. Ailenin ikinci çocuklarıkız oldu ve kızlarıKatherine, SCID hastası değildi. SCID hastalığına bir çözüm ve tedavi yöntemi bulmak amacıyla doktorlar Vetter ailesine bir erkek çocuk dünyaya getirmeleri içinısrarda bulunuyorlardı. Aile ilk oğullarının ölümünden sonra bir süre bu fikre sıcak bakmadıve evlat acısıyaşamayı kaldıramayacaklarınıdüşündü. Fakat 21 Eylül 1971’de ailenin ikinci erkek çocuğu olan ve günümüzde “ Balon çocuk” olarak bilinen David Phillip Vetter dünyaya geldi.Beklenildiği gibi David de SCID hastası olarak doğdu. Doktorlar David’i yaşatabilmek için özel bir balon tasarladı,bu şekilde David’i enfeksiyonlardan koruyabilecek steril bir ortam oluşturup hastalanmamasını sağlamaya çalıştılar ve bu süre içinde tedavi yöntemi bulmaya çalıştılar. Balonun içine ihtiyaç duyacağı su, kıyafet, oyuncak gibi şeyler sterilize edilerek konuluyordu; hatta David’in televizyonu bile vardı. Fakat David’le direkt temas yasaktı.
Doğduktan 2 dakika sonra bu steril balon içine konulan David 12 yaşına geldiğinde doktorlar hala bir tedavi yöntemi geliştirememiş ve David’i bu balonda yaşatmak manen zorlu olmanın yanında maddi olarak da doktorlarıve aileyi zorlamaya başlamıştı. Doğumundan itibaren David için yapılan harcama 1 milyon 300 bin dolarıbulmuştu. En sonunda doktorlar David’e kız kardeşi Katherine’den kemik iliği nakli yapmaya karar verdi. Operasyon oldukça başarılı geçmesine rağmen David hayatında ilk kez operasyondan 2 gün sonra hastalandı. İshal, ateş, şiddetli kusma ve bağırsak kanaması başlamıştı. David’in tedavi edilmek için 12 yaşındayken ilk defa hayatınıgeçirdiği bu sterilize balondan çıkarılması gerekiyordu. NASA David’in bu steril ortamdan dışarı çıkarken korunmasıiçin özel bir kıyafet tasarlamıştı. Bu korumalı kıyafetle birlikte, yalnızca kafası bir balon içerisindeyken, yaşadığı yerden çıkarılmıştı.
Ne yazık ki korumalı kıyafete ve alınmaya çalışan önlemlere rağmen David, 22 Şubat 1984'te öldü ve balon çocuk (bubble boy) olarak anılmaya devam etti.
SCID hastalığı tedavisi için tıpkı David’de denendiği gibi kemik iliği nakli uygulaması hala günümüzde denenmekle birlikte, hastaların 2/3’ü için uygun donör bulunamadığından hastalık gen tedavisini zorunlu kılmaktadır. David’in ölümünden 6 yıl sonra ilk gen tedavi klinik denemesi, W. French Anderson tarafından 1990 yılında ADA-SCID hastası dört ve dokuz yaşlarındaki iki kız çocuğundan alınan lenfositlere, retrovirüsler aracılığıyla adenozin deaminaz kodlayan gen verilerek ve genetik olarak düzeltilen hücreler tekrar hastalara nakledilerek gerçekleştirildi. Yapılan çalışma gen tedavisinin güvenilirliğini ortaya koydu ve genetiği değiştirilmiş T hücrelerinin hastalarda 10 yıldan fazla süre etkin olabileceğini gösterdi.Tedavinin başarılı olmasından sonra yöntemi daha da geliştirmek amacıyla T hücreleri yerine CD34+ progenitör kök hücreleri kullanılarak yeni denemeler yapıldı.Günümüzde de ADA-SCID hastalığına karşı klinik gen tedavi çalışmaları güvenli ve başarılı olarak uygulanmaktadır. Diğer bir taraftan , hastalığın başka bir formu olan X-SCID için de gen tedavi denemeleri başlatıldı. T lenfositlerinin ve doğal öldürücü hücrelerinin gelişememesine, B hücrelerinin ise yardımcı T hücrelerinin yokluğu nedeniyle işlev gösterememesine neden olan X-SCID hastalığı; 2000 yılında Fransa’da yapılan bir klinik denemede 10 hastadan alınan CD34+ hücrelere retrovirüsler aracılığıyla γc geni aktarılması ile 9 hastada da başarılı sonuç gözlenmesiyle birlikte uygulanmış oldu.Daha sonra İngiltere’de benzer bir klinik deneme yapıldı ve şimdiye kadar katılan 20 hastanın 17’sinin başarılı bir şekilde tedavi edilebildiği gözlemlendi. Fakat Fransa'daki başarılı sonuç veren denemeye rağmen 4 hastada lösemi geliştigi rapor edildi. Bu sonucun sebebinin muhtemelen retrovirüslerin sebep olduğu bir mutasyon oluşumu olduğu düşünüldü. SCID gen tedavisi alanındaki çalışmalar, bu bulgudan sonra mutasyon riskini azaltan çeşitli yöntemlerin geliştirilmesi ve daha güvenli vektörlerin tasarlanması üzerine yoğunlaştırıldı.
Görüldüğü gibi gen tedavisine dair bilgiler gün geçtikçe gelişiyor ve yeni denemeler tedaviyi en az riskli halde sunmak ve verimi en yüksekte tutmak için gerçekleştiriliyor. Her ne kadar günümüzde, kistik fibrozis hastalarına biçilen ortalama yaşam süresi internette 32.5 yıl (30-37) yazsa da, gen tedavilerinin ilerlemesini ve şu an dünyanın farklı farklı ülkelerinde farklı bilim insanlarının kistik fibrozis için en uygun gen terapisi yöntemini bulmak için çalıştığını göz ardı etmemek gerekir.
Not: Balon çocuk David Phillip Vetter hakkında bir belgesel izlemek ve daha çok bilgi sahibi olmak isterseniz linkteki belgeseli izleyebilirsiniz.:https://youtu.be/adWasowBcBY
